از سوی دیگر قیمت‌گذاری تجاری خودرو و افزایش بی‌ضابطه قیمت‌ها موجب کاهش قدرت خرید مردم و زیان شرکت‌های خودروسازی شده و وعده‌های فروش نقدی خودرو برای تأمین نیاز مشتریان بازار شب عید عملا ره به جایی نبرده است. با وجود این خودروسازان در تلاش هستند تا با پیشفروش خودرو در آستانه شب عید، علاوه بر تأمین نقدینگی مورد نیاز خود، جو روانی بازار خودرو در ایام پایانی سال را آرام کنند. با این روند وعده‌های فروش نقدی خودرو عملا با موعد تحویل 90 تا 120روزه به سال بعد موکول شده است. با وجود این اکنون برخی مردم خودروهای خود را که تا چند روز پیش نمی‌فروختند، آورده‌اند تا به پول تبدیل کنند و مجموع این شرایط در بازار موجب سردرگمی بازار شب عید خودرو شده است؛ شرایطی که نتیجه قیمت‌گذاری تجاری خودرو و عمل‌نکردن خودروسازان به تعهدات خود برای افزایش عرضه و تنظیم بازار شب عید این محصول است.
به‌نظر می‌رسد تب پیشفروش و فروش فوری خودرو هم مانند پیشفروش سکه یک هدف را دنبال می‌کند؛ جمع‌آوری پول نقد از بازار برای کنترل بازار. بازار خودروی سال91 پر‌نوسان‌ترین بازار تاریخ خودرو از زمان ورود خودرو به ایران را شاهد بوده است، چرا که مصرف‌کنندگان ایرانی امسال درحالی به استقبال بازار شب عید خودرو می‌روند که به غیر از دومورد در باقی موارد جهش شدید قیمت خودرو را شاه بوده‌اند. شاید اگر سال90 از کسی سؤال می‌کردید« ممکن است سال 91 قیمت پراید هشت‌میلیونی به 19میلیون تومان برسد؟» به عقل شما شک می‌کرد اما اکنون این اتفاق روی داده است.
قیمت‌گذاری تجاری؛ بلای جان بازار
چند‌ماه قبل خودروسازان می‌گفتند که اگر قیمت‌گذاری کارخانه‌ای آزاد شود، آنها می‌توانند قیمت را کنترل کنند اما با قیمت‌گذاری توسط کارخانه بازهم قیمت‌ها افزایش یافت و عملا قیمت‌های اعلام شده توسط خودروسازان سبب التهاب بازار شد. البته در آخرین روزهای بهمن 91 با اعلام پیشفروش و فروش‌های فوری کمی رویه بازار خودرو متفاوت شد و قیمت برخی خودروها اندکی کاهش یافت. این شرایط موجب شد بسیاری از افراد که تا دیروز خودروهایشان را نمی‌فروختند، رو به فروش خودرو آورند؛ اما به عقیده برخی کارشناسان این اتفاقات کاملا مقطعی و زودگذر است. در این زمینه یک کارشناس بازار خودرو به همشهری می‌گوید: پیش‌فروش‌های اخیر تنها برای جمع‌آوری پول و سرمایه مردم از بازار است و شاید با این کار بازار را به‌طور مقطعی کنترل کند اما چون در عمل افزایش قیمت‌ها، ناشی از کاهش تولید خودرو است تا زمانی که این مشکل برطرف نشود مشکل بازار خودرو نیز پا برجا خواهد ماند، به همین دلیل پیش‌بینی می‌شود با نزدیک شدن به روزهای آخر سال، تب خرید خودرو چنان افزایش یابد که بازار دچار یک جهش قیمت دیگر شود.
محمود نادی درباره امکان پاسخگویی خودروسازان به پیش‌فروش‌های انجام‌شده می‌گوید: بعد از آنکه خودروسازان با پیش‌فروش‌های انجام‌شده، سرمایه لازم را از بازار جمع کردند، یا در تحویل خودرو با تأخیر عمل می‌کنند و یا به جای محصول خریداری شده توسط مشتری، محصولات دیگر موجود در انبارشان را به مشتری خواهند داد و حتی ممکن است با اتخاذ روشی دیگر، پول خریداران را با اندک سودی به آنها باز گردانند.
وی می‌افزاید: پیش‌فروش‌ها هم به‌گونه‌ای است که قیمت نهایی خودروهای پیش‌فروش‌شده حتی از قیمت‌های کنونی خودرو در بازار نیز بیشتر است. به‌عنوان نمونه شرکت‌های خودروسازی، پژو پارس معمولی را با قیمت 30میلیون تومان پیشفروش کرده و با دریافت 27میلیون تومان و سه‌میلیون تومان دیگر در تیر‌ماه، یعنی موعد تحویل خودرو، در مجموع 30میلیون تومان برای این خودرو دریافت می‌کنند. حال اگر پول خواب سرمایه را حساب کنیم می‌بینیم که قیمت این خودرو از قیمت‌های کنونی آن در حاشیه بازار به‌مراتب بیشتر خواهد شد.
نادی تصریح می‌کند: هرچه بازار سر‌درگم‌تر باشد خودروسازان بیشتر سود می‌کنند. این در حالی است که خودروسازان باید نگاه محتر مانه و مسئولیت‌پذیری نسبت به مشتری و سرمایه‌گذار داشته باشند اما متأسفانه اکنون این نگاه تنها یک نگاه دلالی است و تا وقتی که نگاه اینگونه باشد، وضعیت تغییر نخواهد کرد. با این شرایط آیا واقعا کنترل بازار مقطعی است و خودروسازان می‌توانند افزایش تولید دهند و بازار را تنظیم کنند؟!
عرضه ناموزون و رانت بازار خودرو
اطلاعات به‌دست آمده نشان می‌دهد که میزان پیشفروش ایران‌خودرو که برای اردیبهشت تا شهریور سال92 انجام شده حدود 19هزار دستگاه است. با توجه به اینکه این تعداد خودرو بسیار کمتر از نیاز بازار است به‌نظر می‌رسد پیش‌فروش‌های اخیر تنها مانند یک مسکن مقطعی عمل کرده و بیشتر برای آرامش روانی بازار صورت گرفته است.
یکی از فعالان بازار پیش‌بینی می‌کند که بازار خودرو در آینده نزدیک شاهد دو‌سونامی دیگر نیز خواهد بود که یکی در روزهای پایانی سال و دیگری در اواخر بهار 92روی خواهد داد. وی با اشاره به رانت‌های عجیب بازار می‌گوید: درحالی‌که فلان خودرو در بازار نیست، گروه‌هایی از نزدیکان فلان خودرو‌ساز زنگ زده و پیشنهاد می‌دهند که حاضر هستند 500دستگاه از این مدل را به‌صورت نقد و با فلان قیمت به ما بفروشند. با این شرایط به‌نظر می‌رسد متأسفانه سردرگمی بازار سبب شکل‌گیری برخی رانت‌ها در نمایندگی‌های فروش و نزدیکان فعالان صنعت خودرو شده است. گذشته از تمام مشکلات مذکور در بازار خودرو، ازجمله دلال‌بازی و رانت‌های عجیب، مشکل اصلی بازار خودرو بیشتر به میزان تولید خودرو بازمی‌گردد. در سال91 با‌توجه به کمبود و قیمت ارز و شرایط اقتصادی کشور اکنون تولید خودرو نیز به‌شدت کاهش یافته است. از سوی دیگر اکنون صنایع خودروسازی به‌شدت با کمبود منابع ارزی مواجه بوده و اغلب در حال تهیه نیاز ارزی خود با نرخ بازار آزاد هستند. در شرایط موجود بسیاری از خودروسازان حتی با استفاده از پول حاصل از پیشفروش خودرو نیز به‌دنبال تهیه ارز از بازار آزاد هستند.
این کارشناس خودرو درباره راه‌های کاهش این مشکلات می‌گوید: در شرایط فعلی تنها راه ممکن صادرات برای تهیه ارز و افزایش عمق داخلی‌سازی برای کاهش وابستگی به ارز است. البته راهکار صادرات مانند تیغ دولبه است چرا‌که درحالی‌که بازار داخلی نیازمند خودرو است، تولید برای صادرات سبب کاهش عرضه خودرو در بازار داخلی و افزایش قیمت‌ها خواهد شد. از سوی دیگر افزایش داخلی‌سازی نیز به‌دلیل آنکه قیمت مواد داخلی مانند فولاد و پلاستیک داخلی دو تا سه‌برابر افزایش یافته ممکن است مانند گذشته برای کاهش قیمت تمام‌شده خودرو چاره‌ساز نباشد.
پیشفروش برای تأمین نقدینگی
یکی از مسئولان صنعت خودرو معتقد است که کشتی در حال غرق شدن است و ما تنها به‌دنبال نجات آن هستیم. پیش‌فروش‌های اخیر برای تأمین نقدینگی در شرایطی است که با بحران نقدینگی مواجه شده‌ایم؛ این در حالی است که خودروسازان تا بهمن‌ماه امسال خودروهایشان را با تفاوت بسیار زیاد نسبت به قیمت‌های تمام شده فروختند و این عامل سبب زیان بسیار شد. این ارزان‌فروشی در حالی بود که با افزایش هزینه‌ها به دلیل گرانی نرخ ارز، شرکت‌های خودروسازی دچار مشکلات فراوانی شده بودند.
از سوی دیگر به‌نظر می‌رسد که افزایش اندک تولید تنها مختص پایان سال باشد. در مجموع تولید امسال صنعت خودرو نسبت به سال قبل به نصف تقلیل یافته است. با این شرایط در سال آینده نیز بعید به‌نظر می‌رسد که در خوش‌بینانه‌ترین حالت، تولید خودرو به تیراژ سال90بازگردد و همچنان بحران سردرگمی بازار وجود خواهد داشت؛ ضمن اینکه مشخص نیست که حباب قیمتی بازار خودرو تا چه زمانی افزایش خواهد یافت چرا که هم‌اکنون قیمت خودرو هیچ هماهنگی‌ای با ارزش واقعی آن ندارد.
